Het boek van Sebo Ebbens: ‘Op de Golven van Geboorte en Dood; Goed Leven en Sterven in Boeddhistische Perspectief’, beschrijft de Tibetaanse visie op leven en sterven, en de relatie tussen leven en sterven. Het boek is in 2019 uitgegeven door Asoka. Het boek bestaat uit zowel theorie over leven en sterven als een groot aantal beoefeningen die als doel hebben de theorie levend en zichtbaar te maken in ons dagelijks leven. Het boek is geschreven voor de Nederlandse situatie.
Het boek is gerecenseerd voor de openbare bibliotheken door NB Biblion. Klik op recensie NB Biblion voor meer informatie. Het boek is ook gerecenseerd door een lid van het boeddhistische Centrum Jewel Heart in Nijmegen als voorbereiding op een studiedag. Klik op recensie Jewel Heart.
Hieronder is een uitgebreide toelichting op deel 1 en deel 2 van het boek te vinden.
Opzet deel 1 van het boek, de hoofdstukken 1 t/m 8Hieronder is een uitgebreide toelichting op deel 1 en deel 2 van het boek te vinden.
Hoofdstuk 1 geeft een algemene inleiding in de 6 bardos. De bardos zijn de overgangen in ons bestaan zoals die in het Tibetaanse dodenboek te vinden zijn. Bardos worden omschreven als overgangssituaties of tussenfasen die tijdens ons leven en sterven plaats vinden. Er worden in de cyclus van leven en sterven zes (grotere) bardos onderscheiden (of in een andere indeling vier). Dit hoofdstuk verwijst ook naar overgangen in ons dagelijks leven.
Hoofdstuk 2 gaat over de natuurlijke bardo van leven, ons huidige leven. Allereerst gaat het over hoe we ons leven betekenisvol kunnen maken. Daarnaast gaat het over hoe we ons tijdens dit leven kunnen voorbereiden op de bardos rond het sterven. Dat geeft ons leven meer kwaliteit als we beseffen dat het eindig is. We doen dat door tijdens ons leven aandacht te besteden aan in het bijzonder drie onderwerpen, namelijk mededogen, de tijdelijkheid van ons bestaan en de wet van karma.
Hoofdstuk 3 gaat over de bardo van meditatie. Deze bardo maakt onderdeel uit van de natuurlijke bardo van ons leven. In dit hoofdstuk wordt beschreven hoe ons pad van meditatie in vier fasen vorm kan krijgen: beseffen dat we een geest hebben, het temmen van onze geest, vertrouwd raken met onze geest en vertrouwd raken met de essentie van onze geest.
Hoofdstuk 4 gaat over de bardo van dromen en slapen. Deze bardo is een onderdeel van de natuurlijke bardo van leven. In deze bardo worden drie beoefeningen besproken: droomyoga, de training in illusoire vormen en slaapyoga. Alle drie de beoefeningen kunnen ons ondersteunen, zowel in ons leven als tijdens en na ons sterven, elk op eigen wijze. Droom- en slaapyoga vinden plaats in de nacht, de training in illusoire vormen overdag.
Hoofdstuk 5 beschrijft de pijnlijke bardo van sterven. Dat gaat over ons proces van sterven. Er wordt beschreven hoe in deze bardo ons lichaam uiteen valt en hoe onze geest aan het eind van deze bardo ons lichaam verlaat.
Hoofdstuk 6 beschrijft wat ons na het sterven in de tussenfase, de heldere bardo van dharmata, te wachten staat. Deze bardo is een tussenfase tussen de pijnlijke bardo van sterven en de karmische bardo van worden. In deze bardo hebben we de mogelijkheid om ons vol te bevrijden van de cyclus van leven, sterven en een wedergeboorte, als we in staat zijn ons met het natuurlijke heldere gewaarzijn te verbinden.
Hoofdstuk 7 beschrijft wat er gebeurt als we onze kans om ons te bevrijden van de cyclus van leven, sterven en een wedergeboorte in de heldere bardo van dharmata gemist hebben. We komen dan in de karmische bardo van worden. In deze bardo gaan we op zoek naar zo’n wedergeboorte. Wel is het ook daar nog mogelijk om ons alsnog te bevrijden van de genoemde cyclus. In deze bardo is dat wel een stuk lastiger.
Hoofdstuk 8 beschrijft de zes basisverzen. Deze basisverzen komen uit het Tibetaanse dodenboek. De zes basisverzen beschrijven de kern van de zes bardos zoals die in de hoofdstukken 2 t/m 7 zijn beschreven.
Opzet deel 2 van het boek, de beoefeningen 1 t/m 21
Deel 2 bestaat uit 21 beoefeningen waarvan we 19 beoefeningen/reflecties voor onszelf of samen met anderen kunnen doen. De beoefeningen 20 en 21 zijn overzichten. De verschillende beoefeningen en reflecties zijn ruim voorzien van instructies en voorbeelden.
- De eerste reflectie bestaat uit het alleen of samen reflecteren op 7 argumenten waarom het goed is om thuis te raken in zowel de bardos van ons leven als in de bardos rond ons sterven.
- Ons sterven dichterbij halen. In deze reflectie maken we o.a. onze tijd van leven steeds korter. Door dat te doen wordt het ons helderder waarom het urgent is een betekenisvol leven te leiden.
- Zes basisverzen. Deze reflectie gaat over de zes basisverzen van de zes bardos. Elke bardo is samengevat in een basisvers. Het reflecteren op die verzen heeft als doel om vertrouwd te raken met wat er in de verschillende bardos gebeurt. Deze reflectie kan ondersteund worden door studie.
- Shamatha meditatie. Deze beoefening is gericht op het temmen van onze geest. We leren met deze meditatie om onze alle kanten uitspringende geest beter op de plek te houden. Dit is in alle bardos behulpzaam. Klik op shamatha meditatie voor een korte instructie.
- Vier geestdraaiers. Deze beoefening bestaat uit het reflecteren op vier spreuken die de geest naar de dharma draaien. De reflectie heeft als doel om onze motivatie te vergroten om dieper in het boeddhisme te duiken..
- Vriendschap: deze beoefening helpt ons om vriendschap met onszelf te sluiten. Een belangrijk kenmerk van vriendschap is dat we erkennen hoe het met ons gaat en wat er om ons heen gebeurt. Vriendschap is in alle bardos belangrijk. Klik op de beoefening van vriendelijkheid voor een korte instructie.
- Deugdzaam handelen. Deze beoefening gaat het om het inzetten van de 10 deugdzame handelingen of in elk geval het vermijden van de 10 ondeugdzame handelingen. Als we dat doen creëren we minder gedoe bij onszelf en om ons heen.
- Goed in het begin, midden en eind. Deze beoefening helpt ons om meer mededogen in ons dagelijkse bestaan te brengen. We doen dat door bij verschillende activiteiten die we ondernemen mededogen toe te voegen vooraf, tijdens en na die activiteit.
- Tonglen. Deze beoefening is erop gericht om ons open te stellen voor het lijden en gedoe om ons heen (of van onszelf) en op basis van die ontmoeting ons mededogen te versterken. De beoefening wordt gezien als één van de meest krachtigste beoefeningen die we in alle bardos kunnen gebruiken. Klik op beoefening van tonglen voor een korte instructie.
- Lijden en gedoe verminderen. Deze beoefening gaat erover hoe we kunnen omgaan met de diverse vormen van lijden en/of gedoe die we in ons dagelijkse leven tegenkomen. In de beoefening komt aan de orde wat we onder lijden of gedoe kunnen verstaan, en hoe we ervoor kunnen zorgen dat we er minder last van hebben
- Vergeven. Deze beoefening gaat over vergeven. Soms hebben we nog een last op onze schouder uit het verleden. Als we in staat om de ander te vergeven voor wat er toen gebeurd is, hoeven we die last niet meer te dragen en kunnen we meer ontspannen. Dat helpt ons tijdens alle bardos.
- Overgangen. Deze beoefening gaat over hoe we kunnen omgaan met kleinere en/of grotere overgangen die we in ons dagelijks leven voortdurend meemaken. Overgangen (of tussenfasen) zijn situaties waarin het verleden voorbij is en de toekomst nog niet is begonnen.
- Uiteenvallen lichaam. Deze beoefening beschrijft hoe ons lichaam vanaf het begin van ons sterven geleidelijk uiteenvalt en hoe we dat ervaren. We krijgen daar in elk geval een eerste indruk van. We beseffen dan beter wat er bij ons sterven zal gebeuren.
- Essentiële phowa. Deze beoefening kunnen we voor onszelf doen tijdens ons leven en ons sterven. De beoefening is vooral bedoeld voor de laatste fase van het proces van ons sterven. In ons leven kunnen we dat oefenen.
- Droom- en slaap yoga. Deze beoefening gaat over droomyoga, training in illusoire vormen en slaapyoga. We leren o.a. herkennen dat datgene wat we waarnemen projecties zijn van onze geest. Als we dat herkennen kunnen we onze projecties aanpassen.
- De innerlijke en behulpzame vriend(in). Deze beoefening gaat over hoe we ons kunnen verhouden tot iemand tijdens pijn, lijden of ongemak, en daarna hoe we met onszelf kunnen omgaan tijdens ons eigen pijn, lijden of ongemak. Deze beoefening is een essentiële beoefening in alle bardos, net als de beoefeningen 4 en 9. Klik op de beoefening van vol aanwezig zijn voor meer informatie. Vol aanwezig zijn is direct verwant met de innerlijke en behulpzame vriend(in).
- Gebrek aan identiteit. Deze beoefening bestaat uit een vijftal onderzoeken. De verschillende onderzoeken helpen ons om vertrouwd te raken met een belangrijk aspect van onze eigen geest, namelijk het gebrek aan een vaste identiteit. Als we erkennen dat onze geest geen vaste identiteit heeft en daarmee vertrouwd raken, helpt ons dat in alle bardos.
- Chenrezig. Deze beoefening is een yidam beoefening, die gericht is op het versterken van ons mededogen voor zowel onszelf en voor anderen. Mededogen voor onszelf en anderen is in alle bardos belangrijk. Chenrezig is het Tibetaans voor Avalokiteshvara.
- Amitabha en het Zuivere Land. Deze beoefening van Amitabha helpt ons bij ons sterven omdat we ons met deze beoefening kunnen verbinden met Amitabha en het Zuivere Land. Als dat lukt, zijn we bevrijd.
- Begeleiden stervende. Deze tekst gaat over hoe we mensen kunnen begeleiden vooraf, tijdens en na hun overlijden. Deze beoefening is ook te zien als een verzameling van de belangrijkste adviezen uit het boek.
- Rouwverwerking. Deze tekst gaat over het begeleiden van de achterblijvers bij het omgaan met verlies, rouwverwerking.
Vier van de beoefeningen zijn ook in de andere twee boeken te vinden. Dat zijn de beoefeningen 4, 6, 9 en 16 in de beschrijving hierboven. Deze beoefeningen zijn essentieel zowel ten behoeve van ons leven als ten behoeve van ons sterven.
