Pad van meditatie: het ontwikkelen van mededogen (4e module)
Het tweejarig pad van meditatie bestaat uit 5 modules. Het pad is bijzonder goed gestructureerd. Het ontwikkelen (trainen) van mededogen staat centraal in de vierde module van het tweejarig pad van meditatie van Nalandabodhi.
Mededogen en vriendelijkheid centraal
Mededogen (en vriendelijkheid) spelen in de Tibetaans boeddhistische traditie een belangrijke rol.
Dzogchen Ponlop Rinpoche zei bijvoorbeeld: ‘mededogen is bijzonder belangrijk op het boeddhistische pad. Verlicht raken is op dat pad een nevenproduct. We kunnen nooit de verlichting bereiken als mededogen niet een integraal onderdeel van ons pad is’.
Bij de 4e module van het tweejarig pad van meditatie van Nalandabodhi wordt een groot aantal beoefeningen aangeboden die ons kunnen helpen ons mededogen verder te ontwikkelen, vorm te geven, en in ons leven te brengen, te ervaren. In het Tibetaans wordt vaak gesproken over Lojong. ‘Lo’ staat voor intellectuele geest, ‘jong’ staat voor training of vertrouwd raken. Lojong staat daarmee voor de training van de geest in mededogen.
Hieronder volgt een korte beschrijving van de vier belangrijkste beoefeningen in de vierde module. In de achtergrondinformatie zeggen we kort iets over vriendelijkheid en mededogen en de rol van mededogen op het pad. Elk van de beoefeningen hieronder beschreven, is een krachtig geheel van studeren, beoefenen, uitproberen in ons dagelijks leven, en ervaren. Sommige van deze beoefeningen worden ook in openbare cursussen aangeboden.
Het pad van meditatie van mededogen
1. De 59 spreuken van Atisha
Een eerste vorm van Lojong is de training in mededogen met behulp van de 59 spreuken van Atisha. Atisha leefde rond de 10e eeuw in Noord India en is later naar Tibet getrokken. De 59 spreuken zijn onderverdeeld in verschillende onderdelen.
Het trainen van de geest in mededogen bestaat uit het bestuderen van de spreuken, het reflecteren op de spreuken en het in praktijk brengen van de spreuken in ons alledaagse leven. Een belangrijk onderdeel van deze training is de verbinding met de derde module (de vijf leegtes) waarin we leren dat we het vermogen hebben inherent mededogend te zijn. Een ander belangrijk onderdeel is de beoefening van Tonglen. Bij die beoefening leren we ons te openen voor het lijden van anderen. Wanneer we dat kunnen, zijn we beter in staat om anderen te helpen.
2. De 8 coupletten van Langri Thangpa.
Een tweede vorm van Lojong komt van Langri Thangpa. Langri Thangpa leefde van 1054 – 1123 in het centrale deel van Tibet. Hij was één van de eerste leraren die deze training in mededogen systematisch aanpakte en geschikt maakte voor grotere groepen mensen. Tot die tijd vonden de meeste instructies van leraar naar student plaats in één op één situaties. De aanpak bestaat uit het bestuderen van en reflecteren op de tekst met 8 coupletten. De acht coupletten gaan over:
- Ons vertrouwd maken met de gelijkheid, gelijkwaardigheid van onszelf en anderen (de coupletten 1 t/m 6).
- Ons vertrouwd maken met ons openstellen voor het lijden en ongemak van de ander. Als we dat kunnen, kunnen we goed helpen omdat we het lijden van de ander bij onszelf herkennen. Dit onderdeel van de training heet Tonglen beoefening (couplet 7).
- Onszelf vertrouwd maken met dat de verschijnselen om ons heen niet zo solide zijn als wij vaak denken dat ze zijn. Zo zijn bijvoorbeeld onze emoties en die van anderen minder solide dan wij dachten. Dat geldt voor veel meer gebeurtenissen. Als we zien, kunnen we onszelf in de omgang met anderen opener en flexibeler opstellen (couplet 8). Dit onderdeel sluit aan bij de derde module (over de 5 leegtes).
Naast deze twee Lojong beoefeningen zijn er nog twee belangrijke beoefeningen die ons mededogen verder kunnen ontwikkelen. Dat zijn:
3. De 37 beoefeningen van de Bodhisattva
De 37 beoefeningen van een Bodhisattva komen van Ngulchu Thogme. Deze leefde van 1297-1371 in Centraal Tibet. De tekst is een korte tekst met 37 coupletten van elk vier regels. Hij bevat een rijkdom aan boeddhistische gedachten over mededogen. Deze tekst gaat over wat een Bodhisattva aan beoefeningen kan doen. Een bodhisattva is een persoon die de intentie heeft om de verlichte staat van geest te bereiken, omdat die vandaar uit beter in staat is anderen te helpen.
4. De 6 paramitas
De 6 paramita’s komen van Shantideva en zijn door hem beschreven in de Bodhicharyavatara, een gids over de ontwikkeling van mededogen. Shantideva leefde van 687-763 in het Westen van India.
Paramita (Sanskriet) staat voor een vaardige handelwijze waarbij ons ego nauwelijks of geen rol meer speelt. Wanneer dat het geval is, zetten we deze vaardige handelwijzen niet meer in voor alleen onszelf, maar vooral voor anderen. We zien dan ook beter wie de ander is en wat die nodig heeft. Natuurlijk zijn we heel vaak niet vrij van ego, maar we proberen het, omdat we ons mededogen willen vergroten.
De zes paramitas zijn vrijgevigheid of edelmoedigheid (1), discipline (2), geduld (3), (vreugdevolle) inspanning (4), meditatie (in actie) (5), en intelligentie (prajna, 6).
Overig:
Daarnaast is er een groot scala aan wat kortere beoefeningen rond mededogen. Dat zijn o.a.: ‘liefdevolle vriendelijkheid’, ‘de vier onmetelijkheden’, ‘de cirkel van mededogen’, ‘de vier krachten (the four powers)’, ‘de 10 deugdzame handelingen’, ‘mededogen in actie’, ‘de zeven punten van oorzaak en gevolg’, en ‘goed in het begin, midden en einde’.
Achtergrondinformatie mededogen
Omschrijving vriendelijkheid en mededogen
Vriendelijk zijn we als we proberen het goede te doen, iemand anders te helpen, of iemand anders gelukkig te maken. Voor vriendelijk is ook te lezen: aardig, meelevend, liefdevol, sympathiek, warmhartig, begripvol, zorgzaam, respectvol, affectief, hoffelijk, attent, en behulpzaam. We kennen veel woorden in het Nederlands die verwant zijn met vriendelijk.
We zijn meedogend als we proberen iemand anders te helpen zich te bevrijden van diens lijden, gedoe, disbalans of ongemak dat de ander in zijn over haar leven tegenkomt. Bij deze vorm van mededogen is er geen of weinig sprake van eigenbelang, wel van inlevingsvermogen. Voor mededogen is ook te lezen: compassie, barmhartigheid, naastenliefde, onbaatzuchtigheid, goedheid, ontferming, erbarming, en deernis. Ons woord medelijden heeft vaak een andere betekenis. In dat woord ontbreekt vaak de gelijkwaardigheid.
Er zijn geen scherpe grenzen te trekken tussen beide begrippen. Zo kent het woord medeleven aspecten van beide.
Vriendelijkheid en mededogen voor onszelf
Het boeddhistische pad is in de teksten vaak gericht op vriendelijkheid en mededogen naar anderen. Maar het is ook bijzonder belangrijk dat we aardig en mededogend zijn voor onszelf. Veel boeddhistische leraren valt het op hoe weinig vriendelijk we in het westen over onszelf spreken. Het valt hen op dat we liever vaststellen wat we (nog) niet hebben, dan dat we genieten van wat we wel hebben. Ze vinden dat ons glas vaker halfleeg is dan halfvol en noemen dat armoede mentaliteit. Als we vriendelijker en mededogender voor onszelf worden, zal dat helpen om de houding van armoede mentaliteit af te zwakken of kwijt te raken.
Mededogen voor anderen
Vriendelijkheid en mededogen zijn niet nieuw, we kennen ze al lang. We zijn het ook al heel vaak. Maar we zijn het niet naar iedereen. We zijn vaak vriendelijk en meedogend als het gaat om de mensen die ons na aan het hart liggen. Ook zijn we vaak meelevend en meedogend als het gaat om leuke dingen. Maar we vinden het een stuk moeilijker om aardig of meedogend te zijn voor die mensen die het zwaar hebben. Aardig of meedogend zijn is moeilijker bij ontslag, echtscheiding, verlies van een dierbare, een bedreigende ziekte, of de agressie van iemand anders naar ons toe. In dergelijke situaties zouden onze houding van vriendelijkheid en mededogen een geweldige steun zijn voor wie het aangaat. Over dat soort onderwerpen gaan de verschillende onderdelen van de 3e module.medi
