We staan er allemaal alleen voor in het leven. Een feit waaraan we niet kunnen ontsnappen. We hebben zelf de verantwoordelijk én potentie om ons leven goed te leven. Tegelijkertijd is het ook waar dat vrienden ons kunnen helpen. Er zit veel kracht in vriendschap. We kunnen elkaar helpen vrijheid te vinden, vreugde, en altruïstische liefde te ontwikkelen. De vraag is: waar vinden we zulke ‘spirituele’ vrienden?
Hoewel mijn leventje in deze wereld nog maar relatief kort is, heb ik ervaren dat vrienden komen en gaan. Net als ieder moment. Sommigen zien dat als een droevig feit. Mogelijk zullen ze zelfs niet langer proberen om huidige vriendschappen te onderhouden en / of nieuwe te beginnen. Voor mij is het echter een reden gebleken om de tijd met vrienden meer te waarderen. Te genieten van elk moment. Voor zolang ze duren.
Onlangs was ik uitgenodigd door twee vrienden, Ellen en haar man George, om samen met hem een roadtrip te maken door de Verenigde Staten. We reden van Ellen haar huis in Bonney Lake (in de Staat Washington) naar gedeelde vrienden, Tina & Loren, in de buurt van Zion National Park (in the Staat Utah). Een rit van ongeveer vijftien uur. Hoewel Loren niet thuis was, hebben we een paar keer een videocall met hem gedaan. Ellen en George namen mij mee op waanzinnige hikes door de nationale parken. Op zondag hebben zij uitgerust, terwijl ik samen met Tina naar een kerkdienst ging van de Church of Jesus Christ of Latter-day Saints).
Na enkele dagen doorgebracht te hebben bij Tina bleef ik, na onze lange terugrit naar ‘huis’, nog een poosje in Bonney Lake. We brachten onze tijd door met spelletjes, heerlijk gezond eten, gingen soms onze eigen weg en, heel vaak, spraken over allerlei kwesties in het leven. Hoewel ik wist dat onze wegen uiteindelijk weer zouden scheiden, merkte ik een grote vreugde en dankbaarheid voor deze vriendschappen – en de tijd die ik bij met hen en familieleden voor een poosje mocht doorbrengen. Het zal zo duidelijk worden dat hierin ook enkele onverwachte en prachtige ontmoetingen zaten. Het is wonderlijk hoe een eerste ontmoeting in Jeruzalem heeft geleid tot dit treffen in de Verenigde Staten. Doch, daar was ik. Temidden van vrienden. Niet alleen vrienden in de ‘wereldse’ zin, maar ook ‘spiritueel’.
Wanneer is iemand een ‘spirituele’ vriend? Het is helder dat dit niet betekent dat we dezelfde ‘wijsheids-traditie’ of ‘religie’ delen. Hoewel verschillend van elkaar, volgen zij allemaal een bepaalde stroming binnen het Christendom. Terwijl ik een boeddhistisch pad volg. Wat betekent dat er verschillen zijn in onze visies & beoefening, wat regelmatig tot levendige discussies leidt. Niettemin, als we spreken over ethische waarden en de onderliggende bedoeling of betekenis van het leven, dan lijkt het eerder alsof we broers & zussen zijn van elkaar dan vreemdelingen. In feite, ik voel sterk hoe deze vriendschappen mij helpen om wijzer te leven en met meer compassie. Afgezien van enkele momenten van stilte, wandelen, en zo meer, de levendige discussies over onze verschillen dragen daar ook sterk aan bij.
Met andere woorden, een vriend kan iemand zijn waarmee we een kop koffie drinken, een film kijken, spreken over onze baan of, zeker met hen die we langer kennen, herinneringen ophalen. Zulke vrienden zijn prettig en hebben een eigen waarde. Het wordt een ‘spirituele’ vriendschap zodra iemand een grote bron van inspiratie wordt, jouw kan begeleiden of een spiegel voorhoudt om jouw gebreken, schadelijke gewoontes, verwarring en zo meer te tonen. We zouden ook kunnen zeggen dat op zo’n moment iemand onze leraar is. De boeddhistische leraar Dzogchen Ponlop Rinpoche (DPR) zegt inderdaad in zijn boek Rebel Buddha, toen de historische Boeddha sprak over de waarde van een leraar of ‘guru’, hij doelde op spirituele vriendschap. DPR stelt vervolgens dat een echte spirituele vriend twee hoofdkwaliteiten heeft:
“The first is to be learned, to have both vast knowledge of the Buddhist teachings and profound insight into their meaning. The second is to hold correct ethical discipline, which is the basis for maintaining all the trainings of the Buddhist path.”
Geen van de vrienden die ik hierboven noemde is boeddhist. Betekent dit dat zij geen ‘authentieke spirituele’ vrienden kunnen zijn? Ik contempleerde over deze vraag en begon dit artikel te schrijven in de gemeenschappelijke ruimte van NalandaWest, een centrum van Nalandabodhi in Seattle. Daar kwam ik de resident teacher Acharya Tashi tegen. Hij vroeg wat ik aan het doen was en raakten in gesprek over spirituele vriendschap. Gezien de context waarin DPR de bovenstaande kwaliteiten beschrijft, een klassieke boeddhistische tekst, is het begrijpelijk dat hij het beperkt tot een boeddhistisch pad. Alleen, zo benadrukte Acharya Tashi, volgens de Vajrayana traditie (van Nalandabodhi) kan iedereen je spirituele vriend zijn.
Ons gesprekken herinnerde mij aan een van de onverwachte en prachtige ontmoetingen: een bezoek aan de grootouders van Ellen (van haar vaders kant). Tijdens het diner discussieerden we over allerlei zaken (inclusief Christelijke & Boeddhistische visies & beoefening). Onder het genot van een kop thee haalden we later herinneringen op over enkele oneerlijke of domme dingen die we in ons leven hadden gedaan. Toen het moment aanbrak om gedag te zeggen, zo deelde ik met Acharya Tashi, zei Ellen haar oma tegen mij: “leef een goed leven.” Dat moment tussen ons voelde, om DPR te parafraseren uit Rebel Boeddha, zo intiem en mooi dat ik direct in mijn hart geraakt werd. Ik reageerde met de woorden, “Dank je wel,” en vervolgde mijn weg naar buiten door haar te zeggen dat ik mijn uiterste best zal doen.
Toen Acharya Tashi dit voorbeeld hoorde zei hij dat de mogelijke verschillen in visies, traditie of het ontbreken daarvan, tussen haar en mij geheel irrelevant is op z’n moment. Werkelijk alles dat helpt om onze geest & hart te openen voor haar ware aard heeft oneindig betekenis. De woorden ‘goed leven’, legde Tashi uit, droegen die betekenis voor mij in dat moment. Iemand die inspireert om deugdzaam te handelen kan gezien worden als spirituele vriend. In die zin, concludeerden hij en ik samen, kan werkelijk iedereen een spirituele vriend zijn. In feite, alles kan onze leraar zijn omdat ze kunnen helpen om de natuurlijke kwaliteiten van compassie en helder gewaarzijn te zien. Wie, of wat, helpt om onze geest & hart – wat in feite hetzelfde is – te ‘ontwaken’ is een spirituele vriend. In zekere zin zijn ze overal om ons heen – onze manier van kijken maakt het verschil!
Onze leraar, of spirituele vriend, Acharya Tashi gaf aan dat er verschillende visies en veel concepten & teksten zijn in de boeddhistische traditie over vriendschap. Bijvoorbeeld het concept Kalyāṇa-mittatā en de Meghiya Sutta waarin Ananda aan Boeddha vraagt over de waarde van vrienden. Misschien was hij op dat moment niet zozeer een spirituele vriend in de brede betekenis van het woord, maar eerder in de boeddhistische zin zoals DPR het eerder omschreef. Ik ging aldus naar de bibliotheek van NalandaWest, waar ik deze laatste woorden schrijf. Wetende dat ik nog veel te leren heb, maar ook met een gevoel van vreugde & dankbaarheid dat ik enkele spirituele vrienden heb gezien. Boeddhist en niet-boeddhisten, die me begeleiden op mijn pad. In die zin zijn we niet alleen. En de woorden ‘leef een een goed leven’? Die zullen als een gebiedende echo op mijn pad zijn en mijn eigen hart te herkennen. Prachtig, nietwaar? Tenslotte, zoals DPR schrijft, “schoonheid is overal, omdat de mind mooi is.”
Fransiscus Ismaël is een Friese filosoof en moderne Tibetaans-boeddhist. Hij schrijft en publiceert (online) over de toepassing van filosofie en boeddhisme op ons dagelijks leven, o.a. op zijn website www.fransiscusismael.org).
Hieronder volgen enkele bronnen over vriendschap (en boeddhisme):
